Successierechten besparen kan op verschillende manieren. Eén populaire methode is generation skipping, waarbij men een generatie overslaat en direct goederen nalaat aan de kleinkinderen. In feite omvat het begrip ‘generation skipping’ verschillende bijzondere technieken: één daarvan is het ‘ik-opa-testament’, waarbij we hier stil staan.

Generation skipping: een generatie overslaan

Bij generation skipping wordt een generatie overgeslagen. Grootouders laten (een deel van) hun vermogen onmiddellijk na aan de kleinkinderen. Voordeel hiervan is dat er slechts één keer successierechten (nu in Vlaanderen ‘erfbelasting’ genoemd) worden betaald. Bovendien zijn er meestal meer kleinkinderen dan kinderen: het vermogen wordt dan weliswaar onder meer erfgenamen verdeeld, maar die zullen elk onder een lagere belastbare schijf vallen en dus minder erfbelasting betalen. Er wordt dus tweemaal belasting bespaard.

Een bijzondere techniek van generation skipping: het ik-opa-testament

Bij het ik-opa-testament stelt de grootouder zijn kinderen aan als algemene legataris, waaraan de last wordt verbonden een schuld jegens hun eigen kinderen te erkennen. De kinderen zijn dus wel erfgenaam en krijgen de (volledige) nalatenschap, maar onder een ‘last’ – met andere woorden onder de voorwaarde dat ze op hun beurt aan hun kinderen (kleinkinderen van de erflater) een som toekennen.

De kleinkinderen mogen evenwel niet onmiddellijk een bedrag opeisen. Zij zullen die som uiteindelijk pas krijgen bij het overlijden van hun ouder. De facto wordt het bedrag dus wel degelijk eerst aan de kinderen en via hen pas later aan de kleinkinderen gegeven. De kleinkinderen krijgen een schuldvordering op hun ouders.

Waar hebben de kleinkinderen precies recht op?

De kleinkinderen hebben recht op de contante waarde op datum van het overlijden van de grootouder. Om de contante waarde te bepalen, moet de nominale som die de kleinkinderen uiteindelijk zullen krijgen, ‘verdisconteerd’ worden. Met andere woorden er moet worden berekend wat de huidige waarde is (bij het overlijden van de grootvader) van de nominale som die de kleinkinderen later zullen krijgen (bij het overlijden van de ouder).

We kunnen de contante waarde vaststellen, aangezien ze in feite de blote eigendom is van het nominale bedrag dat het kleinkind bij het overlijden van zijn ouder zal krijgen. We moeten dus de waarde van de blote eigendom berekenen. De nominale waarde is dan de volle eigendom die de kleinkinderen ontvangen bij het overlijden van hun vader of moeder.

Voorbeeld

Stel dan een grootvader, met één dochter en één kleinkind, wil dat zijn kleinkind later 150.000 euro krijgt. De 150.000 euro is de nominale waarde die het kleinkind uiteindelijk zal krijgen. Om te weten wat de contante waarde van deze 150.000 euro is op het moment van het overlijden van de grootvader, moet deze som worden ‘verdisconteerd’. Zijn dochter is op het moment van zijn overlijden 57 jaar oud.

De waarde van het vruchtgebruik hangt af van de leeftijd van de vruchtgebruiker. Hoe ouder de vruchtgebruiker, hoe minder het vruchtgebruik waard is. De wetgever heeft hiervoor een overzichtstabel in de wet opgenomen (van een vruchtgebruiker van minder dan 20 jaar, tot een vruchtgebruiker ouder dan 80). Hieronder staat een uittreksel uit die tabel:

vruchtgebruiker is tussen de 55 en de 60 jaar: 44 %;

vruchtgebruiker is tussen de 60 en de 65 jaar: 38 %;

vruchtgebruiker is tussen de 65 en de 70 jaar: 32 %;

vruchtgebruiker is tussen de 70 en de 75 jaar: 24 %;

De dochter is 57 jaar oud: de waarde het vruchtgebruik van de dochter = 44 % van de nominale som. De waarde van de blote eigendom van het kleinkind = 56 % van de nominale som. Om de contante waarde te weten, is het dus voldoende om 56 % van de nominale som te nemen = 150.000 × 56/100 = 84.000 euro.

Waarom is een ik-opa-testament interessant?

Een ik-opa-testament is interessant omdat de kleinkinderen bij het overlijden van hun ouder de nominale waarde van de last krijgen (in het voorbeeld: 150.000 euro). Ze betalen echter slechts erfbelasting op de contante waarde van de last (in het voorbeeld: 84.000 euro).
Bovendien mogen de kinderen die als algemene legataris van hun ouder (de ‘opa’) erven, de  schuldvordering (de last) die zij ten opzichte van hun eigen kinderen hebben, aftrekken van de som die zij krijgen. Zij betalen dus erfbelasting op een lagere som. De kleinkinderen betalen op dat moment (bij overlijden grootvader) successierechten op de contante waarde van hun schuldvordering.

Maar door de spreiding van de successierechten over een groter aantal erfgenamen (meestal zijn er meer kleinkinderen dan kinderen), moet er in totaal minder betaald worden.

Voorbeeld: met of zonder een ik-opa-testament

De heer Mertens heeft drie kinderen en zes kleinkinderen (elk kind heeft twee kinderen). Hij heeft een vermogen van 420.000 euro. (Voor het voorbeeld werden de tarieven van toepassing in Vlaanderen gebruikt – ook voor de andere gewesten zal deze techniek een besparing opleveren, zij het met andere tarieven en bedragen).

Hij stelt een ik-opa-testament op waarbij hij bepaalt dat elk kleinkind een bedrag van 50.000 euro moet krijgen (contante waarde bij zijn overlijden).

Overlijden van grootvader Mertens

De zes kleinkinderen krijgen ieder 50.000 euro en betalen daarop ieder 1.500 euro erfbelasting (3 % van 50.000). De zes kleinkinderen betalen samen dus 9.000 euro.
De drie kinderen krijgen samen 420.000 – 300.000 ( = de last verbonden aan de erfenis of 6 × 50.000 voor de kleinkinderen). De kinderen krijgen dus de facto 120.000 of ieder 40.000. Daar betalen zij elk 1.200 euro (3 % van 40.000) erfbelasting op. Samen is dat 3.600 euro.
Totaal: zes kleinkinderen (9.000 euro) en drie kinderen (3.600 euro) betalen samen 12.600 euro belasting.

Overlijden van één van de kinderen van de heer Mertens

De zoon van meneer Mertens sterft. Zijn twee kinderen krijgen elk de helft van wat hun vader netto heeft overgehouden aan de erfenis van grootvader Mertens = 40.000 – 1.200 = 38.800. Zij erven elk 19.400 euro, waarop ze 3 % erfbelasting betalen of ieder 582 euro. Ze zullen nu ook de 50.000 euro krijgen waarop ze al erfbelasting betaald hebben bij het overlijden van hun grootvader.

Hetzelfde scenario speelt zich af bij het overlijden van de andere kinderen van grootvader Mertens.

Totale erfbelasting betaald met ik-opa-testament

De totale erfbelasting die betaald werd als grootvader Mertens en zijn drie kinderen zijn overleden:

de drie kinderen: elk 1.200 euro of samen 3.600 euro;

de zes kleinkinderen elk 2.082 euro (1.500 bij overlijden grootvader + 582 bij overlijden ouder) of samen 12.492 euro;

totaal: 3.600 + 12.492 = 16.092 euro.

Wat als de heer Mertens geen ik-op-testament had opgesteld?

Bij het overlijden van grootvader Mertens krijgt elk kind 140.000 euro (één derde van 420.000). Hierop betalen de kinderen ieder 9.600 euro = 1.500 euro (3 % van 50.000) + 8.100 euro (9 % van 90.000). Samen betalen ze dus = 28.800 euro.

De kleinkinderen betalen pas als ze erven van hun ouder. Ieder kleinkind krijgt de helft van 130.400 (140.000 – 9.600) =  65.2000. Daarop betalen ze elk 1.500 euro (3 % van 50.000) + 1.368 (9 % van 15.200) = 2.868 euro. Samen betalen ze 17.208 euro.

De totale erfbelasting die betaald werd als grootvader Mertens en zijn drie kinderen zijn overleden:

de drie kinderen: elk 9.600 euro of samen 28.800 euro;

de zes kleinkinderen elk 2.868 euro of samen 17.208 euro;

totaal: 28.800 + 17.208 = 46.008 euro.

Zonder de successieplanning van grootvader Mertens betaalt de familie in totaal bijna 30.000 euro meer aan erfbelasting.